این روزها وقتی می‌خواهم درباره یک عکاس بیشتر بدانم، علاوه بر آنکه عکس‌هایش را می‌بینم و زندگی‌نامه و مصاحبه‌هایش را می‌خوانم، به سراغ جملات کوتاهی از او می‌گردم که در فضای وب وجود دارد. تجربه به من ثابت کرده که تنها دیدن عکس‌ها و مطالعه زندگی‌نامه برای درکِ نگرشِ عکاس کافی نیست. گاهی می‌توان در یک نقل قول اطلاعاتی را دریافت کرد که به اندازه چند مقاله ما را در فهم عمیق تر عکس‌های او یاری می‌کنند.

برای مثال نقل قول معروفی از ویلیام کلاین هست که می‌گوید: «من از جایی بیرون از عکاسی آمدم.» حالا اگر این جمله را در کنار عکس‌های کراپ خورده با چینش‌های نامنظم ویلیام کلاین بگذاریم، شاید دیگر از اینکه ترکیب‌بندی‌ها به شکل کلاسیک نیستند تعجب نکنیم.و شاید اکنون متوجه شویم که  چرا آن زمان عکس‌های کلاین مورد پسند همگان نبود.

بنابراین فکر می‌کنم در کنار «نگاه عکاسان» که دسته‌ای از مطالب و یادداشت‌هاییست که در آن به معرفی عکاسان می‌پردازم، «نقل قول‌های عکاسان» هم در نهایت ما را به شناخت کامل‌تر آنها و عکس‌هایشان می‌رسانند.

این بار به سراغ ویلیام کلاین رفتم و هفت نقل قول از او را از وبسایت‌های مختلف سوا کردم. پیشنهاد می‌کنم پس از خواندن آنها یک بار دیگر عکس‌های او را که در یادداشت قبلی به آن پرداختم ببینید.

۱- خودت باش. من ترجیح می‌دهم همه چیز را ببینم، حتا اگر زشت و بدترکیب باشد. این کاریست که بسیاری از افراد انجام نمی‌دهند.

۲- بیشترین چیزی که من را خشنود می‌کند آن است که عکس‌هایم مانند زندگی پیچیده و غیرقابل درک باشند.

۳- من همیشه خلاف آنچه که آموزش دیده بودم عمل می‌کردم. با داشتن اطلاعات فنی کمی عکاس شدم. یک دوربین گرفتم و تا آنجا که می‌توانستم بد عمل کردم. برای من ساختن یک عکس مانند ساختن یک ضد عکس است.

۴- به نظرم [عکاسی]  شبیه عشق در یک نگاه است. من کششی را احساس می‌کنم و به سمت آدمها می‌روم، سپس ایده‌ای در ذهنم شکل می‌گیرد که آنها چه کسانی هستند یا چه کاری می‌کنند.

۵- من از جایی بیرون از [عکاسی] آمده‌ام. قواعد عکاسی من را جذب نکردند. شما با دوربین می‌توانید کارهایی را انجام بدهید که با هیچ رسانه‌ی دیگری قادر به انجام آن نیستید.

۶- من فکر کردم خوب است که نشان بدهم این روش‌ها [تکنیک‌های کنتراست، محو کردن، قاب‌های کج و به هم ریخته، اغراق‌نمایی‌هایی با تن‌های خاکستری و … ] به اندازه‌ی تکنیک‌های معمول و متداول در عکاسی قابل استفاده و ممکن هستند.

۷- در آن زمان شش ماه در نیویورک (۱۹۵۴) صرف کردم و فکر کردم عکس‌هایم می‌تواند در یک کتاب جمع شود. بنابراین به ناشرانِ نیویورک مراجعه کردم. اکثر افرادی که به عکس ها نگاه می کردند، چنین سوال‌هایی را می‌پرسیدند:

“این چه کتابیه؟ شما نیویورک را مثل یک زاغه می بینید”.

من جواب دادم: “بله، نیویورک یک زاغه است”.

 “اینجا دیگر کجاست؟ همه چیز سیاه و وحشتناکه؟”

من گفتم:”نه، شما در خیابان پنجم زندگی می کنید و دفتر شما در Medison است. شما هرگز به Brounks نرسیده‌اید، شما هرگز به Quins یا Flatbush نرفته‌اید. این نیویورک واقعی است. “

پیش‌نوشت: یکی از تمرین‌هایی که برای خودم در زمینه نویسندگی در عکاسی ترتیب‌ داده‌ام. نوشتن درباره‌ی عکس‌هاست. این‌ها را قبلن با عنوان داستان عکس‌ها در ویرگول می‌نوشتم. (اولین لینک در ستون سمت راست) اما اکنون ویرگول در زمینه نمایش عکس‌ها در وبسایتش دچار مشکل شده و چون بدون عکس یادداشت من عقیم می‌ماند، تصمیم گرفتم این بار آن را اینجا منتشر کنم.  در آینده ویلیام کلاین (William Klein) را در  این وبلاگ به طور کامل‌تری معرفی خواهم کرد.

این عکس ویلیام کلاین شاید در زمانه ی خودش عجیب بود و به قول سردمداران آمریکایی به جز سیاه‌نمایی چیز دیگری را منعکس نمی‌کرد. اما امروز، دیگر ما از دیدن پسرکی که تفنگ اسباب‌بازی را با خشونت به سمت ما نگاه بدارد حیرت نمی‌کنیم! در عصری که رسانه‌ها اخبار جنگ و ناامنی را بر سر ما و کودکان ما آوار می‌کنند آیا انتظار دیگری هم باید داشت؟

ویلیام کلاین عکاس خیابانی نود ساله‌ایست که در سال‌های دهه پنجاه وجهه‌ی دیگری از نیویورک را نشان داد و همگان را به خشم آورد. تا جایی که کتابش چاپ نمی‌شد و ناشران به او پرخاش می‌کردند که این‌ها عکس‌ نیستند، آشغالن!

بله البته، برای آن‌ها که دوست داشتند «رویای آمریکایی شدن» در اذهان مردم باقی بماند این عکس‌ها جز  تهدیدی بیش نبود. اما کلاین عکس‌هایش را گرفت و پافشاری کرد و بعدها شد یکی از مهمترین عکاسان خیابانی قرن بیستم.

عکاسی خیابانی، عکاسی لحظه‌ است. ترکیب‌بندی در لحظه، آن هم در خیابان‌های شلوغ نیویورک کار بسیار مشکلیست. اما کلاین آن را خوب انجام می‌داد. ترکیب‌بندی قدرتمند این عکس را ببینید. چشمان ما از روی خطوط لیاس پسرک سمت راست سر می‌خورد و پایین می‌آید و بعد در انتهای عکس شکسته می‌شود و بالا می‌رود و بر می‌خورد به چیزی مهیب که محو شده و صورتی که از خشم در حال انفجار است.

کلاین اسلحه را محو و صورت پسرک را فوکوس کرده و با این کار عکس تأثیرگذارتری ساخته است. چرا که اگر چنین اتفاقی برعکس می‌افتاد، یعنی پسرک محو می‌شد و اسلحه فوکوس بود شاید عکس به این اندازه ما را به وحشت نمی‌انداخت. اسلحه به خودی خود ابزاریست ترسناک، اما ترسناک‌تر از اسلحه فردیست که آن را در اختیار دارد. و آیا یک پسر نوجوان شایسته داشتن این ابزار ولو پلاستیکی هست؟

در عکس‌های کلاین خشونت و کودک توامان با هم همراهند. او با عکس‌هایش از آینده‌ای می‌گفت که توسط این کودکان قرار است ساخته بشود. کودکانی که از ابتدای دوران نوجوانی‌شان می‌توانند در لحظه‌ای این چنین خشمگین شوند.

گفتم در لحظه چون عکس‌های پیش و پس از این عکس نشان می‌دهد که آنها با اسلحه در حال بازی بودند و کلاین از پسرک برای لحظه‌‌ای می‌خواهد به دوربینش بنگرد و اسلحه را به طرف او نشانه بگیرد.

به همین دلیل او در مستندی می‌گفت این عکس گویی سلف‌پرتره‌ای از خودش است، چون آنها به دوربین او نگاه می‌‌کردند و او خودش را هم در نگاه خشمگین آن پسرک می‌دید و هم در نگاه فرشته‌وار پسرک سمت راستی که از دوستش می‌خواهد اسلحه را کنار بگذارد.

وقتی که این حرف را از او شنیدم داشتم فکر می‌کردم که حالا موضوع عکس دیگر کودک خشمگین نیست بلکه انسان است که در آنی می‌تواند فرشته باشد و در آنی شیطان. انگار که حالا مخاطب این عکس‌ها ما هستیم و شاید این دو کودک تمثالی از دو نفس کاملن متضاد درون ما باشند.

پینوشت: مستند زندگی‌های بسیار ویلیام کلاین را از این جا ببینید.

عکس‌های خیابانی و مستند معمولا تک رنگ هستند. سیاه و سفید. این تک رنگ بودن است که واقعیت را برجسته می‌کند و در عین حال جلوه‌ی احساسی آن را بیشتر می‌کند. رنگ از عکس که گرفته می‌شود، خود سوژه تمام و کمال خودش را به مخاطب عرضه می‌کند.

این روزها تجربه‌ی تازه‌ای در عکاسی خیابانی دریافتم و آن عشق ورزیدن است. ویژگیِ عکاسی خیابانی این است که به کمک آن می‌توان در متنِ زندگیِ روزمره آدمها وارد شد. دغدغه‌ها را دید و گاه لمس کرد. همان آدمهای معمولی که در کوچه و خیابان دنبال زنده‌گی و گاه زندگی می‌دوند.

دلیل آنکه من هم این شاخه از عکاسی را انتخاب کردم، همین است. می‌خواهم به آدمها نزدیک تر شوم. می‌خواهم از نگاهشان، عمق دنیایشان را کشف کنم. می‌خواهم آن‌ها را بشناسم. می‌خواهم بفهمم در پسِ چهره این آدمی که اکنون عصبانیست، لب‌هایش می‌لرزد و به من تشر می‌زند که دوربینم را بردارم و از او عکس نگیرم چه چیزی نهفته‌است؟ او می‌ترسد یا احساس می‌کند با این کارِ من مورد سواستفاده قرار می‌گیرد؟ و چرا چنین احساس و اندیشه‌ای دارد؟ یا مثلا در پس چهره‌ی کودکانه‌ی دختری در مترو که بستنی لیس می‌زند و دور لبش چرکی از بستنی و شکلات جمع شده و نگاهش را از من می‌دزدد! چرا؟ شاید به او گفته‌اند غریبه‌ها خوب نیستند و فقط باید دست مادرش را بگیرد که او از همه برایش امن‌تر است.

عکاسی خیابانی به آدم کمک می‌کند همه این‌ها را تجربه ‌کند و از خودش سوال بپرسد. شاید اگر من در دانشگاه استادِ ‌مردم شناسی بودم، عکاسی خیابانی را برای دانشجویانم ضروری می‌دانستم. به آن‌ها می‌گفتم بروید در خیابان و به همه چیز نگاه کنید و خوب نگاه کنید و جلسه‌ی ‌بعد برایم سوال‌هایی که از خودتان پرسیدید را بنویسید.

عکاس‌ِ خیابانی می‌شناسد: خیابان‌ها، اشیا، کوچه‌ها، آدمها، فرهنگ‌ها، عقیده‌ها و به گمان من این شناخت و معرفت مقدمه عشق ورزیدن است. عکاس در خیابان با دقت همه چیز را می‌بیند. او جزییات پیش پاافتاده را ثبت می‌کند و آرام آرام به مشاهده‌گری با حوصله تبدیل می‌شود که می‌تواند بعد از قرار گرفتن در تیررسِ خشمِ مردی که او را به خاطر عکس گرفتن مؤاخذه کرده بود، مهربانی ‌او را هم ببیند، وقتی با دقت و ظرافت بندِ کفش‌های پسرکِ سه، چهارساله‌اش را می‌بندد.

عکاسِ خیابانی خیلی باید صبور باشد، هدف فقط عکس‌ گرفتن و ثبت لحظه‌ها نیست. به ‌نظرم این‌ها بهانه‌ است. عکاسِ خیابانی عکس می‌گیرد تا بیشتر فکر کند، صبوری‌کند، مشاهده‌ کند، بشناسد و عشق بورزد.