سلف‌پرتره- برنیس ابوت

هر رسانه‌ای اگر بخواهد رشد کند و در جامعه تاثیرگذار باشد، باید توسط افرادی نقد و بررسی و تحلیل شود. عکاسی نیز از این جهت مورد استثنا نخواهد بود. اگرچه عکاسی با سودای تشکیل تصویر مطابق با واقعیت بیرونی رقم خورد و در زمان کوتاهی توانست به سرعت پیشرفت کند و در دست عمده‌ی مردم قرار بگیرد، اما این پایان راه عکاسی نبود و نیست.

از همان ابتدا و شاید در اوایل قرن بیستم عکاسان در صدد بودند تا به قابلیت‌های ویژه‌ی این رسانه پی ببرند. قابلیت‌هایی که می‌تواند این رسانه را منحصر به فرد کند.

در کتاب عکاسان و عکاسی که مجموعه‌ای از مقالات عکاسان است و توسط وازریک درساهاکیان و بهمن جلالی ترجمه شده، دو مقاله‌ از برنیس ابوت (Berenice Abbott) را مطالعه کردم که برایم بسیار جالب آمد. بیشتر از این جهت که نگاه اندیشه‌پرور به رسانه‌ی عکاسی در میان بسیاری از عکاسان مستند رواج پیدا کرده بود و از همان دوران آنان به نقد این رسانه و سبک‌های متداول و سطحی که عکاسی را تا سطح یک ابزار تکنیکال پایین می‌آورد پرداخته بودند.

ادامه مطلب “نگاه برنیس ابوت به رسانه‌ی عکاسی” →

 

 

مهدی مقیم نژاد هنرمند-عکاس و پژوهشگر برجسته در زمینه‌ی هنر و عکاسیست که آثار درخشانی در کارنامه‌ی خود دارد. علاوه بر مجموعه‌عکس‌های مستندش که همه‌شان پیش‌زمینه‌ی ذهنی و فکری دارند، آثار تألیفی‌اش نیز قابل تأمل‌اند.

از او کتاب‌های متعددی در زمینه‌ی عکاسی و هنر به چاپ رسیده که می‌توان به عکاسی و نظریه، در ستایش امر واقعی، ترجمه‌ی نشانه شناسی در عکاسی و … اشاره کرد.

علاوه بر عکاسی مهارت او در شعر هم کم‌نظیر است. کتاب باران شغال مجموعه ای از اشعار کوتاه اوست که توسط انتشارات حرفه هنرمند به چاپ رسیده و در سال ۱۳۹۵  هم نامزد جایزه شعر شاملو شده است.

به گمانِ من آنچه که مهدی مقیم نژاد در مجموعه عکس «واقع‌نمایی‌ها» (که چندین فصل دارد و در ادامه به آن می‌پردازیم) تصویر کرده، همانست که پیشتر در باران شغال به کلام آمده است. به بیان دیگر‌ معتقدم اندیشه‌ای که در پس شعرهایش نهفته است را بعدتر در واقع‌نمایی‌ها به نمایش می‌گذارد. البته این حرف برآمده از دانش من نیست، (که من در شعر دانشی ندارم) بلکه تنها حس و درک شهودی من از خوانش شعرهای اوست.

او از سال ۱۳۸۰ مجموعه‌ عکس‌های متعددی کار کرده که مهم‌ترین و شناخته‌شده ترینشان «واقع‌نمایی‌ها»ست.

«واقع‌نمایی‌ها» چندین فصل دارد: فصل اول رویاهای یک روز پراکنده، فصل دوم در میانه‌ی باد‌های شرقی، فصل سوم مرز رویش سروها، فصل چهارم تاریخ یافت شده و فصل پنجم مداخله‌ی الهی.

مهدی مقیم نژاد در «واقع‌نمایی‌ها» از تکنیک فتومونتاژ برای بیان تأملات ذهنی‌اش بهره می‌گیرد. در این تکنیک عکاس چند عکس را ترکیب کرده و در نهایت یک تک عکس می‌سازد.

اما نکته آنجاست که وقتی عکس‌های هر فصل از این مجموعه را می‌بینیم، در نگاه اول به هیچ وجه متوجه نمی‌شویم که این عکس غیر واقعی و ساختگیست  یا به عبارت دیگر با مداخله‌ی عکاس آفریده شده است.

به همین جهت عبارت «واقع‌نمایی‌ها» اشاره به آن دارد که ما با مکان و لحظه‌ی واقعی روبه‌رو نیستیم، بلکه عکاس به شکل ماهرانه و زیرکانه‌ای واقعیتی که می‌توانست باشد و در ذهنِ او بوده را برایمان به تصویر درآورده است.

مهدی مقیم‌ نژاد با ارائه مجموعه‌ عکس «واقع‌نمایی‌ها» تبحرش در عکاسی را به رخ ما می‌کشد. نقد‌هایی که بر مجموعه عکس‌ او نوشته شدند گواهی می‌دهند که او روی مرز رئالیسم و سورئالیسم قدم برداشته، بی آنکه به ورطه‌ی هر کدام سقوط کند. (+)

عکس‌های فصل «تاریخ یافت شده‌» او برای من تأمل برانگیز و کمی هولناک بودند.

مهدی مقیم نژاد درباره این فصل می‌گوید: «این عکس​ها تاریخِ یافت شده است. تاریخ یافت شده تاریخ بازیافته نیست. خیلی با خودم فکر کردم که آیا این موتیف​ها تازه از دل خاک بیرون آمده‌​اند یا برعکس، دارند از بین می​روند. گویی دو طرف یک سکه هستند.»

چند عکس از «واقع‌نمایی‌ها»

در ادامه برای آشنایی برخی عکس‌های او را با هم می‌بینیم. آنها را به صورت پراکنده و به ترتیب از فصل های مختلف مجموعه واقع‌نمایی‌ها انتخاب کردم.

 البته پیشنهاد می‌کنم حتمن مجموعه‌ی کامل را در وب‌سایت شخصی‌اش ببینید. در وبسایتش برای هر کدام از فصل‌ها متن کوتاهی  نوشته شده که می‌تواند فضای ذهنی عکاس را به شما بیشتر بشناساند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بخشی از کتاب باران شغال 

شبی،

بی‌پرده‌ی ستارگان

چراغ راه باد خواهم بود

و پس‌مانده‌ی نگاهت را

از آب‌هایی که برهنه بر خاک می‌خَزَند،

 

خواهم نوشید

 

هنگام که تیغه‌ی آفتاب

بر گلوگاه کوه می‌نشیند

و در سراسر این سرزمین ناهموار

 

مرا نامی نیست

 

پی‌نوشت: از ایشان اجازه گرفتم و در مطلبی دیگر بخشی از نقدی که محمد پرویزی بر روی چند عکس از او نوشته و در دوهفته‌نامه‌ی تندیس چاپ شده را با شما به اشتراک می‌گذارم.

سری مطالب نگاه عکاسان

 

«من با قصد خاصی شروع به کار نمی‌کنم، عکس‌هایم را می‌گیرم و بعد آن‌ها را نگاه می‌کنم و می‌بینم چطور از کار درآمده‌اند»

شاید بتوان گفت در روزگار ما بسیاری از عکاسان روش کارشان شبیه الیوت ارویت ۹۰ ساله (Elliott Erwitt) است. اما وقتی برخی عکس‌های الیوت ارویت را با عکس‌های عکاسان امروز مقایسه می‌کنیم متوجه می‌شویم که تنها فشردن مداوم دکمهٔ شاتر کاری نبوده که او انجام ‌داده است.

عکاسی بیش از هر چیز بر شهود مبتنی است. یعنی نه تنها باید در مکان و زمان مناسب قرار بگیری بلکه باید زاویه‌ٔ دوربین را هم به شکل هوشمندانه‌ای انتخاب کنی. تقریباً تمام این موارد در یک لحظه چندان سریع اتفاق می‌افتند که تحلیل و بررسی آن‌ها غیر ممکن است. به همین دلیل وقتی به یک عکاس همچون الیوت ارویت می‌گویند چطور عکس می‌گیری و منظورشان این است که چگونه سوژه‌ها را به این خوبی ثبت می‌کنی جوابی جز همانی که داده نمی‌ماند.

البته که چنین سبک کاری در عکاسی مستند و خیابانی که علاقهٔ شخصی الیوت ارویت بوده، اهمیت بیشتری می‌یابد. در واقع در این شاخه از عکاسی فرصت فکر کردن و صحنه‌پردازی و آرایش سوژه‌ها نیست. هدف ثبت مستندگونهٔ لحظه و رویدادهای جاریست که باید در آنی ثبت شود.

الیوت ارویت علاوه بر عکاسی مستند که همه جا اعلام کرده علاقهٔ شخصی و اولویتش است، به عکاسی تبلیغاتی و پرتره‌های افراد مشهور هم رو آورده و درآمدش را از این راه تأمین می‌کند. عکس‌هایی از مرلین مونرو، فیدل کاسترو و چه گوارا از این دسته‌اند. البته شهرت اصلی‌اش زمانی شروع شد که عکسی از جر و بحث ریچارد نیکسون آمریکایی و خروشچوف روسی را خارج از فضای دیپلماتیک در نمایشگاه ملی آمریکا در روسیه در ماکت نصفه و نیمه یک آشپزخانه گرفت و نامش را «بگو مگو در آشپزخانه» گذاشت. از همین نام‌گذاری هم می‌توان شوخ‌طبعی او را به مسائل پیرامونش دریافت.

 

 

اگرچه که الیوت ارویت در مستند نگاری چیره‌دست بوده و در اوایل ورود حرفه‌ای به عکاسی توسط دوستش رابرت کاپا به عضویت آژانس مگنوم (بزرگترین آژانس عکس خبری جهان) درآمده و در سال هایی ریاست این آژانس را هم بر عهده داشته، با این حال نمی‌توان طنازی او را در برخورد با اتفاقات پیرامونش نادیده گرفت.

یکی از سفارش‌هایی که او برای تبلیغات کار کرد، عکاسی از کفش زنان برای نیویورک‌تایمز بود که به مجموعه عکس مشهور و شناخته شده‌ٔ او با عنوان «سگ‌ها» انجامید. الیوت ارویت دربارهٔ این پروژه می‌گوید: «می‌خواستم عکس‌ها را از دید یک سگ بگیرم، چون سگ‌ها بیشتر از هر انسانی کفش می‌بینند». البته بعدها این مجموعه عکس شکل مستقل‌تری به خودش گرفت و او به طور ویژه به سگ‌ها پرداخت.

 

 

 

همچنین وقتی عکس‌های الیوت ارویت را می‌بینیم متوجه نگاه کنایه‌آمیز او به رخدادها می‌شویم. عکسی که از آبخوری سیاه‌پوستان و عکسی که از نمایشگاه نقاشی گرفته نگاهِ کنایی او را به ما نشان می‌دهد.

 

 

 

الیوت ارویت نه تنها محتوای عکس‌هایش بی‌نظیر است بلکه در فرم و ترکیب‌بندی عکس‌هایش هم مهارت دارد. بسیاری از عکس‌های او از این نظر برجسته‌اند.

عکس زیر یک نمونه از عکس‌های اوست. در ویرگول مطلبی دربارهٔ این عکس نوشته‌ام که می‌توانید آن را اینجا بخوانید.

 

 

الیوت ارویت می‌گوید همیشه دو دوربین به همراه دارد. عکس های تبلیغاتی‌اش را با دوربین دیجیتال می‌گیرد و عکس‌های مستند را با دوربین آنالوگ. او به عکاسی دیجیتال نقد وارد می‌کند و معتقد است دوربین‌های دیجیتال کار را بسیار راحت کرده‌اند و به همین جهت مردم دیگر عکاسی را جدی نمی‌گیرند. او بر این باور است که متداول شدن دوربین‌های دیجیتال، تفکر عکاسی را با خود به همراه نیاورده‌است و با شوخ‌طبعی خاص خودش می‌گوید: «حالا یک شامپازه هم می‌تواند عکاسی کند، البته با حداقل زیبایی‌های تصویری» (+)

عکس‌های دیگر او را در ادامه می‌بینیم:

 

 

 

 

پینوشت: می‌خواهم یک کانال تلگرام  را هم به شما معرفی کنم. کانال کتاب‌های حرفه هنرمند. هر هفته در این کانال به بررسی آثار یک هنرمند پرداخته می‌شود، که از نظرم بسیار اتفاق خوبیست. برخی از مطالب و نقل قول‌ها را از این کانال برداشته‌ام.

پینوشت دو: اگر علاقه‌مند بودید می‌توانید عکس‌های دیگر او را در پروفایل مگنومش ببینید.

 

 

 

عکاسی شاید از معدود هنرهایی باشد که هر شخص به فراخور سلیقه و دغدغه‌ و نگاهی که به زندگی‌ دارد از آن بهره می‌گیرد. فتوژورنالیست‌هایی که عکس را ابزاری برای به تصویر درآوردن وقایع جهان می‌دانند تا عکاسان مستند که با عکس داستان می‌سرایند و عکاسانی نظیر ادوارد وستون که عکس را به مثابهٔ یک هنر متعالی در نظر دارند.

ادوارد وستون که در سال ۱۸۸۶ در شیکاگو زاده شد، در ۴۵ سالگی‌اش توانست به عنوان یک عکاس سرشناس و برجسته در دنیای عکاسی اسم و رسمی بر هم زند. هنرمندی که با نور و فرم آن‌چه را که در ذهن داشت خلق می‌کرد. او اجسامی که در اطرافمان قرار دارد و  به راحتی از کنارشان رد می‌شویم را به گونه‌ای سحرآمیز به ما نشان می‌دهد. جادو گری که با جادوی نور یک فلفل را همچون یک مجسمهٔ‌ زیبا می نمایاند. کمتر کسی است که عکس فلفل ادوارد وستون را در وهلهٔ اول یک پیکرهٔ ظریف نداند و بعد از اینکه متوجه شود این پیکره تنها یک فلفل است انگشت به دهان نمانده باشد و خالقش را تحسین نکرده باشد.

ادوارد وستون با قاب‌بندی‌های بی‌نظیر، پس‌زمینه‌ٔ سیاه و با دانشی که در نورپردازی دارد و صد البته چشمان تیزبینش مدام در جست‌وجوی اجسام و اشیایی است که بتواند با دوربینش روح را در آن‌ها بدمد. زاویه دیدی که از یک تنهٔ درخت برمی‌گزیند همچون اندام یک زن زیبارو توجه بیننده را به خود جلب می‌کند. عکس صدف او نیز همین‌‌گونه است. در مقابل عکس‌هایی که از پیچ و تاب اندام ظریف یک زن در پس زمینهٔ جنگل و درختان برمی‌گزیند این فکر را در ذهنمان می‌آورد که گویی رابطه‌ای نامرئی بین این دو سوژه وجود دارد. وستون از طبیعت به زن و از زن به طبیعت نقب می‌زند و با این کار در پی نشان دادن نوع نگاهش و اندیشه‌اش نسبت به این دو مقوله است.

با توجه به مطلبی که دربارهٔ انواع عکس نوشته بودم، عکس‌های ادوارد وستون را می‌توان از لحاظ زیبایی‌شناسی ارزیابی کرد. چراکه ادوارد وستون در عکس‌هایش زیبایی را می‌سنجد و عیار آن را نزد چشمان بیننده بالا می‌برد. البته این نوع نگاه در زمان خود با انتقاد نیز همراه بوده است، چنان‌که هنری کارتیه برسون فتوژورنالیست چیره‌دست اذعان داشته که: «دنیا دارد از هم می‌پاشد آن وقت وستون از صخره عکس می‌گیرد.»(+) چنین نگاه هایی از دیرباز در جامعهٔ عکاسی وجود داشته و هم‌چنان نیز وجود دارد (دربارهٔ عباس کیارستمی هم چنین حرف‌هایی زده می‌شد) و شاید این سؤال را در ذهن ما بیاورد که به واقع رسالت عکاسی چیست. شاید در این مورد بعدها بیشتر بنویسم. مهم آن است که ادوارد وستون چنان با دوربینش تردستی می‌کند که نمی‌توان او را در دنیای عکاسی نادیده انگاشت.

در ادامه چند عکس از عکس‌های او می‌گذارم. اگر علاقه‌مند بودید عکس‌هایی که او از زن گرفته بیشتر ببینید به سایت artnet مراجعه کنید.

 

 

 

 

 

 

 

عباس کیارستمی را عموما به عنوان یک فیلمسازِ چیره‌دست می‌شناسند، اما او علاوه بر فیلمسازی تجربه‌های عکاسی بی‌نظیری را در کارنامه‌ی خودش ثبت کرده‌ است. مجموعه عکس دیوار، سفید برفی، پنجره رو به حیات، کلاغ ‌ها و درخت‌ها از کارهای او هستند که مجموعه عکس دیوار او در پاریس نیز به نمایش درآمده است.(+)

کیارستمی معتقد است یک عکس، یک فیلم کوتاه است که دردسر‌های فیلم ساختن را ندارد. به آن معنی که عکاسی، کاری فردی است و عکاس دغدغه‌ای برای داشتن روایت و یک قصه از سوی مردم و تهیه کننده احساس نمی‌کند و از این رو جرأت و جسارت بیشتری در عکاسی دارد.(+)

کیارستمی در مصاحبه‌ای با محسن آزرم که در مقدمه کتاب «فیلم کوتاهی درباره دیگران» آمده است، می‌گوید فیلم‌هایش تصاویری هستند که او از زندگی می‌سازد، به عبارت دیگر او براساس تجربیات و مشاهداتش از زندگی فیلم می‌سازد. می‌توان نگاه تجربه‌گرای کیارستمی را به وضوح در فیلم‌هایش دید؛ از حسین سبزیان فیلم کلوزآپ تا دخترِ جوانِ فیلم مثل یک عاشق.

همین نگاه در عکاسی نیز به چشم می خورد؛ چنانکه در مصاحبه‌ای با خبرنگار صدای آمریکا(+) در زمان برپایی نمایشگاهش در پاریس گفته بود: اولین بار این سوژه است که عکاس را انتخاب می‌کند، او را وادار می‌کند که بایستد و عکس بگیرد و بعد از آن در جست‌وجوی عکس‌های دیگر با این موضوع باشد.

شاید بتوان نتیجه‌گیری کرد فیلمسازانی که علاوه بر فیلمسازی، عکاسی هم می‌کنند، قاب‌های فیلم‌هایشان را هم با دقت و ظرافت و بر اساس نگاه خود انتخاب می‌کنند. این در مورد کیارستمی کاملا گویاست، و مخاطب می‌تواند به راحتی در قاب کیارستمی، چه فیلم و چه عکس، تجربه و نگاه او به زندگی را درک کند.

در ادامه چند نمونه از عکس‌های عباس کیارستمی را برایتان انتخاب کردم:

 

 

 

 

 

 

 

سری مطالب نگاه عکاسان